همایش «رحمت در سنت های مسیحی و اسلام» در دانشگاه پاپی 'لاتراننزه' واتیکان، به سفارش پاپ فرانسیس به مناسبت سال جوبیلی با حضور اساتید و دانشجویان دانشگاه‌های واتیکان و استادان حوزه علمیه قم برگزار شد.
اسقف 'انریکو دال کوولو' رییس دانشگاه لاتراننزه، پس از خیر مقدم به معرفی همایش پرداخت و سپس حجت الاسلام دکتر محمد علی شمالی مدیر مرکز اسلامی جمهوری اسلامی ایران در لندن، رحمت در قرآن کریم را تبیین کردند.
'انتونیو پیتا' استاد دانشگاه پاپی لاتراننزه نیز با قرائت فرازهایی از باب چهارم انجیل لوقا، رحمت در متون مقدس مسیحیت را شرح دادند.
حجت‌الاسلام دکتر ابولفضل ساجدی استاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی به بررسی رحمت در فقه و حقوق اسلامی و پروفسور 'مادوئل اروبا' به تبیین رحمت در حقوق مسیحیت و غرب پرداختند.
حجت‌الاسلام دکتر عبدالحسین خسروپناه رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران به شرح و بسط رحمت در حکمت اسلامی و 'جولیو دونوفریو' استاد دانشگاه لاتراننزه نیز به تبیین رحمت در فلسفه مسیحی پرداختند.
در انتها 'پینو فیزیکلا' مدیر این همایش نیز به جمع بندی مباحث پرداختند. گفتنی است این اجلاس مورد استقبال گسترده اساتید ، محققین و دانشجویان دانشگاه ، خبرنگاران و روزنامه نگاران مواجه شد و بیش از دویست نفر در آن شرکت کردند.
دانشگاه لاتزاننزه
دانشگاه پاپی لاتراننزه، توسط پاپ کلمنته چهاردهم در سال 1773 برای تربیت جامعه روحانیت رم به صورت دانشکده الهیات و فلسفه ساخته شد و در سال 1824 به درخواست پاپ لئون دوازدهم، ادامه فعالیت این کالج به عمارت سنت اَپولیناره منتقل یافت. پاپ پیوس نهم در سال 1853 دو دانشکده حقوق کلیسایی و حقوق مدنی بدان افزود و در سال 1937 پاپ پیوس یازدهم این مجموعه را به دانشگاه لاتراننزه تبدیل و به مکان فعلی منتقل کرد. سال 1957، طریقه‌ها و طلبه‌خانه‌ها و دانشگاه‌های دینی به همراه خلیفه گری رم شکل گرفت و در اسل 1959 توسط پاپ ژان بیست و سوم در این دانشگاه به عنوان مؤسسه پاپی ارشادی تأسیس شد و سپس مجمع تربیت کاتولیکی(وزارت آموزش) سه مرکز تخصصی یعنی مؤسسه الهیات اخلاقی(1960) و مؤسسه آباء شناسی(1969) و مؤسسه الهیات زندگی دینی(1972) را در دانشکده الهیات ایجاد کرد. مجمع تربیتی کاتولیکی در سال 1996 دوره تخصصی دکترین اجتماعی کلیسا در مقطع لیسانس و دکتری و در سال 1997 در مقطع فوق لیسانس را ایجاد کرد. این دانشگاه در سال 1982 در دو مقطع لیسانس و دکتری الهیات مقدس و لیسانس و فوق لیسانس علوم ازدواج و خانواده راه اندازی کرد.
اینک دانشگاه لاتراننزه دارای چهار دانشکده حقوق مدنی، حقوق کلیسایی، فلسفه و الهیات و دارای دو مؤسسه آموزشی مطالعات حقوق رم باستان به عنوان پایه حقوق کلیسائی و نظام های حقوقی دنیوی و مؤسسه ارشادی ناجی انسان و یک مرکز عالی مطالعاتی است و مدارک این دانشگاه در سطح بین‌الملل معتبر است.
دانشجویان این دانشگاه هم روحانی و هم غیر روحانی هستند و پذیرش از طریق مصاحبه سخت انجام می‌گیرد.
این دانشگاه دارای 43 شعبه در کشورهای آرژانتین، بلژیک، برزیل، فرانسه، اسرائیل، ایتالیا، لبنان، لیتوانی، هلند، رومان، روسیه، اسپانیا، آمریکا، سرزمین‌های فلسطینی، اکراین و مجارستان است.
این دانشگاه با سازمان‌های بین‌المللی مانند: فدراسیون بین‌المللی دانشگاه‌های کاتولیک و فدراسیون دانشگاه‌های کاتولیک اروپا و انجمن دانشگاه‌های اروپا عضویت دارد.
حوزه مطالعاتی این دانشگاه عبارتند از: الهیات پایه در راستای تقریب مذاهب مسیحی، پایه‌های علوم، فلسفه معاصر، بازگشت متافیزیک،احسان با حقیقت و کرسی‌های تحقیقی این دانشگاه عبارتند از: کرسی ثنای صلیب، کرس قدیس آکویناس، کرسی حقوق بازار مالی، کرسی کاردینال روبرتی، کرسی الهیات برای امت خدا، کرسی بین المللی پاپ اینوسنت سوم
کتابخانه دارای 500 هزار سند چاپی و 660 مجله و بیش از 30 هزار انتشار قدیمی و 60 هزار جلد کتاب است که در هفت بخش عمومی فلسفه تاریخ دین حقوق کلیسایی و حقوق مدنی و علوم اجتماعی طبقه بندی شده است.
آنچه در ادامه می‌خوانید متن سخنرانی دکتر عبدالحسین خسروپناه در این همایش است.
سخنرانی استاد عبدالحسین خسروپناه
بسم الله الرحمن الرحیم
ابتدای سخن، عرض سلام و ادب دارم محضر عالمان و دانشمندان حاضر در جلسه به ویژه برادران و خواهران مسیحی و از مهمان نوازی رئیس دانشگاه آقایی کاردینال اینریکو دال کوولو تشکر می‌کنم.
موضوع مقاله بنده «رحمت و محبت در حکمت اسلامی» است. مقصود از حکمت اسلامی، فلسفه و عرفان و کلام اسلامی است. ملاصدرا در دوره معاصر اسلامی تلاش کرد بین این علوم سه‌گانه، پیوند وثیقی برقرار کند.
واژه «رحمت» در کتاب‌های لغت به معنای «مهربانی و دلسوزی کردن همراه با تواضع و دلجویی فراوان و بدون توقع» بکار رفته است. به همین جهت، محل رشد و تولد نوزاد در زن، رَحِم نامیده شده، چون رَحِم زن، جایی است که، فرزند در آن مورد مرحمت و مهربانی قرار گرفته و برای او دلسوزی می‌شود.
فلاسفه بزرگ جهان اسلام در سه مکتب مشاء، اشراق و حکمت متعالیه، رحمت الهی را یکی از صفات خداوند متعال معرفی کرده‌اند.
بوعلی سینا فیسلوف مسلمان قرن 11 میلادی و شاگردش بهمنیار می‌گوید: رحمت و شفقت، صفتی است که به صورت انفعال درونی بر شخص رحمت کننده، عارض می‌شود و این معنای از رحمت بر خداوند نمی‌تواند صادق باشد؛ چون رحمت به این معنا، صفت انفعال و همراه با نیازمندی است. شیخ اشراق یکی دیگر از فیلسوفان بزرگ اسلامی نیز قساوت را ضد رحمت دانسته و دلسوزی را علت رحمت معرفی می‌کند.
صدرالمتألهین شیرازی، مهمترین فیلسوف اسلامی و مؤسس حکمت متعالیه برای اینکه بتواند صفت رحمت را به خداوند متعال نسبت دهد و از مشکل انفعال درونی حق تعالی، رهایی یابد؛ صدور خیر و رحمت و هدایت از خالق متعال به مخلوقات را معنای رحمت دانسته است. این رحمت بر حق تعالی ضروری شمرده شده و همه مخلوقات را شامل می‌شود. خدای سبحان در سوره انعام آیه 12 نیز می‌فرماید: «کَتَبَ عَلى نَفْسِهِ الرَّحْمَة» یعنی خداوند متعال، رحمت به مخلوقات را برای خودش، واجب کرده است.
سخن بنده تا اینجا به تبیین اجمالی رحمت الهی در فلسفه اسلامی نظر داشت و اما در عرفان اسلامی بر این مطلب تأکید می‌شود که همه مخلوقات، تجلیات و ظهور اسمای الهی هستند و باید انسان‌ها تلاش کنند تا مظهر رحمت الهی قرار گیرند؛ یعنی همانگونه که رحمت الهی، نزول خیر و هدایت به مخلوقات است؛ انسان هم باید منشأ صدور خیر و هدایت برای مخلوقات الهی باشد. به همین دلیل، خداوند متعال در سوره انبیاء آیه 107 پیامبر اسلام را رحمت برای جهانیان معرفی می‌کند: «وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمین» یعنی فلسفه رسالت پیامبر اسلام، رحمت برای جهانیان است.
مادر در متون عرفانی یکی از مظاهر رحمت الهی است و پیشوایان اسلامی در روایات برای مادر، جایگاه ویژه ای در نظر گرفته است.
عرفان اسلامی، راه رحمت انسانی به مخلوقات را عشق و محبت به خدا معرفی می‌کند. نجم‌الدین کبری یکی از عارفان مسلمان، راه محبت را یکی از سه راه تقرّب به خدا دانسته است و بر این اساس، انسانی که به خدای متعال، تقرّب عاشقانه پیدا کند؛ محبت به مخلوقات را می‌یابد و رسیدگی به فقیران و یتیم‌نوازی و حمایت از آسیب دیدگان و نیازمندان را زمینه تهذیب و تقرب بیشتر به خدا قرار می‌دهد. خدای سبحان در آیه 103 سوره توبه نیز می‌فرماید: «خذْ من اموالهم صدقه تطهّرهم و تزّکیهم بها» یعنی: از اموالشان زکاتى دریافت کن که به سبب آن [نفوس و اموالشان را] پاک مىکنى، و آنان را رشد و تکامل مىدهى.
اینگونه نگریستن حکیمانه به رحمت بشری که نتیجه محبت به خداوند متعال است؛ نه تنها برای انسان‌ها مفید است؛ بلکه برای سلامت محیط زیست هم فایده دارد و بشریت را از بحران‌های متعدد جهان معاصر یعنی بحران هویت، بحران خانواده و بحران محیط زیست نجات می‌دهد.
خلاصه سخن اینکه: رحمت در حکمت اسلامی، به معنای صدور کارهای خیر به بندگان که باعث تقرّب به خداوند متعال و یافتن تجلی اسم رحمت الهی از طریق محبت کردن و اعطای خیر و هدایت دلسوزانه و بدون توقّع به مخلوقات می‌شود. این ویژگی بدون محبت به مخلوقات تحقق نمی‌یابد و محبت به مخلوقات نیز ناشی از محبت به خالق الهی است. پس محبت به خدا، باعث محبت به خلق خدا می‌شود و محبت به خلق، باعث تبدیل انسان به مظهر اسم رحمت خدا می‌گردد و تقرب انسان را فراهم می‌سازد.
سخنم را با بیتی از ملای رومی در مثنوی و معنوی به پایان می‌برم که فرمودند:
هست جنت را ز رحمت هشت در
یک در توبه ست ز آن هشت ای پسر
والسلام علیکم ورحمه الله و برکاته
